Oda zaboravljenom geniju- Eugen Alfirević (30. septembar 1908. – 12. april 1936.)
Koliko istorija može biti surova kada je zaborav prekrije, toliko se osjeća njena moć kada se sjećanja probude i svjetlost se vrati onima koji su zadužili kulturu i umjetnost. U kontekstu bogate i složene istorije Hrvata Boke Kotorske i ljepote Crne Gore, isprepletene u jedinstvenoj harmoniji različitosti, izranja ime Eugena Alfirevića – muzičkog genija i apsolventa Više muzičke škole u Beogradu, čiji je dar prerano ugašen smrću u dvadeset i sedmoj godini. Ovaj ekskluzivni tekst posvećen je sjećanju na Eugena Alfirevića, čije ime i djelo predstavljaju simbol harmonije, ljepote i kulture koje prožimaju duh Boke Kotorske, Crne Gore i Hrvatske. Njegova tragična sudbina ne smije ostati u sjenci zaborava, već treba da posluži kao podsticaj za očuvanje i promovisanje nasljeđa koje spaja različitosti u univerzalnoj melodiji života. Neka njegova muzika, iako prekinuta, ostane vječna oda talentu, mladosti i umjetnosti.
Eugen Alfirević, zaboravljeni biser muzičkog stvaralaštva, bio je rođeni brat proslavljenog hrvatskog ali i pjesnika Crne Gore, Frana Alfirevića, čime je njegova priča još dublje urezana u tkivo kulturne baštine. Njegov život i djelo ostaju svjedočanstvo talenta koji nije dočekao da procvjeta do svog punog potencijala, ali čije sjeme muzičkog bogastva i danas nadahnjuje. Ova priča nije samo omaž jednom životu, već i podsjetnik na važnost čuvanja sjećanja na one Hrvate koji su svojim stvaralaštvom oplemenili svijet oko sebe ali i Crnu Goru.
Eugen Alfirević rođen je 30. septembra 1908. godine u plemenitoj i uglednoj porodici Josipa, predsjednika okružnog suda u Kotoru i Lucije Alfirević, čiji su dom ispunjavali harmonija, talenat i ljubav prema umjetnosti. Uz braću Frana, Josipa i Stjepana, Eugen je odrastao u okruženju đe je umjetnička nit bila zajednička osnova koja ih je spajala i oplemenjivala. U toj atmosferi, đe su kreativnost i izražavanje bili temelj života, rodila se njegova duboka ljubav prema muzici – ljubav koja je postala suština njegovog bića, oblikujući ga kao jednog od najsjajnijih talenata tog vremena. Nakon završetka osnovne i niže škole, Eugen je upisao Pomorsku akademiju u Kotoru, čime je, bar na prvi pogled, kročio na put pomorca, toliko karakterističan za Boku Kotorsku. Međutim, more ga nije zavelo svojom moći – njegova duša pripadala je muzici, umjetnosti koja je za njega bila izvor života i vječnog nadahnuća. Uprkos mornarskoj obuci, Eugen se odlučno posvetio svojoj strasti, ostajući neraskidivo vezan za Boku Kotorsku, Crnu Goru, Hrvatsku i tadašnji prostor južnoslovenskih naroda.
Njegova umjetnička energija i vizija bile su prepoznate još u ranoj mladosti. Nakon završetka Pomorske akademije, Eugen je sa entuzijazmom započeo saradnju sa gotovo svim kulturnim ustanovama u Kotoru, dajući doprinos njihovom razvoju svojom neiscrpnom kreativnošću. Njegov natprirodni dar za violinu bio je očigledan u njegovim rukama to je bila magija kojom je izražavao duhovnu dubinu i ljepotu. Kao prvi violinista Pomorskog muzičkog društva „Bokelj,“ Eugen je pokazao virtuoznost i predanost koja je oduševljavala publiku. Njegova ljubav nije se zaustavljala na violini postao je i dirigent kombinovanih orkestara, đe je njegovo umijeće spajanja različitih tonova odražavalo njegovu sposobnost da povezuje ljude kroz muziku. Kao zborovođa Crkvenog pjevačkog zbora „Sveti Tripun“ i učitelj „Građanske muzike,“ Eugen je ostavio neizbrisiv trag u kulturnom životu Kotora, ne samo kao umjetnik već i kao mentor koji je znao snagu i ljepotu koju muzička umjetnost i kultura nosi. Njegova priča nije samo svjedočanstvo o izuzetnom talentu već i simbol snage duha koji pronalazi svoje mjesto čak i u malim zajednicama, pretvarajući ih u centre umjetničke i muzičke ljepote.
Kao izuzetno darovit muzičar, Eugen Alfirević nije se zaustavljao samo na izvođenju već je svoju kreativnu energiju usmjerio i ka komponovanju. Njegova djela, uglavnom koncerti za violinu uz pratnju klavira, bila su izraz njegove unutrašnje inspiracije i vizije. Sve što je stvorio, pažljivo je pohranjeno u rukopisima, čime je njegova umjetnička zaostavština dobila gotovo intimnu dimenziju – svjedočanstvo jednog jedinstvenog talenta. Međutim, uprkos njegovoj ljubavi prema Kotoru, ovaj grad bio je ograničen za njegove ambicije u umjetničkom i muzičkom smislu. Vođen željom da proširi horizonte i iskaže puni potencijal, Eugen odlučuje da svoju energiju, znanje i talent pokaže u Beogradu, tadašnjem kulturnom i muzičkom centru. Upisuje se na nastavnički odsjek Državne muzičke škole, đe se potpuno posvećuje muzici, započinjući novo poglavlje svog života. Njegova odlučnost i posvećenost muzici omogućile su mu da uđe u krug najboljih mladih muzičara tog vremena.
U Beogradu je imao priliku da uči od najistaknutijih muzičkih stručnjaka i pedagoga, čije su metode i znanja oblikovali njegov umjetnički izraz. Među njegovim profesorima bili su veličanstveni Dr Miloje Milojević, poznat po svom doprinosu kompoziciji i muzičkoj teoriji; virtuozni violinista Jovan Zorko; vrsna pijanistkinja Ljubica Maržinec; i Jelka Nikolić, renomirana pedagoškinja solo pjevanja. U ovom prestižnom okruženju, Eugen se isticao kao jedan od najsjajnijih studenata, čije je ime ubrzo postalo sinonim za talent i briljantnost. Beograd je za Eugena bio prostor gđe je mogao ne samo da uči od najboljih već i da se razvija u umjetnika čiji je rad prelazio granice lokalnih sredina, obogaćujući južnoslovensku muzičku scenu. Njegova predanost muzici nije bila samo pitanje obrazovanja – to je bila misija, životna strast koja ga je vodila kroz svaku notu koju je svirao ili komponovao.
Na samom početku svog obrazovnog puta, Eugen Alfirević svojim izuzetnim rezultatima i neospornim talentom skrenuo je pažnju stručne javnosti, što mu je otvorilo vrata prestižnog “Collegium Muzicuma.” Ova izuzetno ozbiljna muzička ustanova, posvećena njegovanju isključivo klasične muzike, bila je pod upravom uglednog Dr D. Milojevića, čije je mentorstvo dodatno osnažilo Eugenovo muzičko sazrijevanje. Tu je Eugen, među odabranim pojedincima, započeo svoj put ka zvijezdama, ističući se kao umjetnik rijetke sneg. Već naredne godine, zahvaljujući svom neprikosnovenom daru i posvećenosti, postaje član tada prestižne Beogradske filharmonije. Ovo je bilo krunisanje njegovog napornog rada, ali i priznanje njegovom talentu, koje ga je svrstalo među najbolje muzičare tog doba. Istovremeno, njegova energija i želja za stalnim usavršavanjem vodile su ga ka novim izazovima – preuzima vođenje pjevačkog zbora „Jug,“ u kojem je uspješno kombinovao svoje dirigentske sposobnosti sa jedinstvenim osjećajem za harmoniju i interpretaciju.
Eugenova nevjerovatna energija, puna entuzijazma, elana i kreativnosti, činila je njegovo stvaralaštvo bezgraničnim. Njegova posvećenost muzici bila je gotovo opipljiva – svaka nota, svaki akord nosio je pečat njegove strasti i talenta. Kao kompozitor, dirigent i izvođač, bio je primjer umjetnika koji u potpunosti uranja u svoju umjetnost, živeći za nju i kroz nju. Nažalost, sudbina je surovo prekinula ovu izuzetnu muzičku priču. U samom zenitu svog stvaralačkog uspona, Eugen Alfirević preminuo je 12. aprila 1936. godine u Beogradu, u svojoj dvadeset i sedmoj godini. Njegova smrt ostavila je dubok trag ne samo u muzičkom svijetu već i u srcima svih koji su imali priliku da osjete njegovu umjetnost i energiju. Iako je njegov život bio kratak, njegova ostavština ostaje neizbrisiva – svjetionik za buduće generacije muzičara i ljubitelja umjetnosti.
Sprovod prerano preminulog Eugena Alfirevića održan je u Beogradu 14. aprila, 1936. godine godine, uz veliko prisustvo Kotorana i drugih Hrvata-Bokelja koji su živjeli u Beogradu. Ovaj emotivni ispraćaj mladog muzičkog genija okupio je ne samo njegove sugrađane već i mnogobrojne prijatelje i kolege, koji su svojim prisustvom izrazili duboko poštovanje prema njegovom životu i radu. Posebno su se izdvojile istaknute ličnosti beogradske muzičke zajednice, koje su svojim govorima i prisustvom dodatno naglasile značaj ovog događaja. Među njima su bili dr Miloje Milojević, univerzitetski profesor i ugledni muzikolog; Jovan Zorko, direktor Više muzičke škole; Josip Slovenski, kompozitor i profesor iste institucije; Gospodin Holub, profesor Muzičke škole i poznati violinista, kao i mnogi drugi istaknuti muzički radnici i umjetnici. U ime Više muzičke škole, Beogradske filharmonije i „Collegium Musicuma“, oproštajne govore održali su dr Miloje Milojević i predstavnik Društva hora P.D. „Jug“. Njihove riječi bile su ispunjene zahvalnošću za Eugenov doprinos muzici i tugom zbog gubitka tako mladog i talentovanog umjetnika. Od Eugena Alfirevića oprostio se i predstavnik Bokeljske kolonije, profesor Momčilo Balić, čije su riječi odjeknule kao svjedočanstvo tuge njegove rodne Boke Kotorske, koja je izgubila jednog od svojih najsjajnijih talenata. Njegov ispraćaj bio je ispunjen tugom, ali i ponosom zbog svih uspjeha koja je Eugen ostvario u svom kratkom, ali bogatom životu.
KOTORANI O EUGENU ALFIREVIĆU
Koliko je bolan bio oproštaj od Eugena Alfirevića, možda najbolje svjedoči način na koji su njegovi posmrtni ostaci dočekani u njegovom rodnom Kotoru.
Crkveni pjevački zbor „Sveti Tripun“ održao je 15. aprila komemorativnu sjednicu u čast Eugena Alfirevića, dugogodišnjeg člana uprave i zaslužnog dirigenta, čije je ime trajno upisano u istoriju ovog uglednog zbora. Sjednica, ispunjena dostojanstvom i tugom, okupila je članove zbora i poštovaoce, koji su se prisjetili njegovih izuzetnih kvaliteta, kako profesionalnih, tako i ljudskih. Predsjednik zbora, gospodin R. Dinstl, i zborovođa, gospodin A. R. Homen, svojim nadahnutim govorima evocirali su lik i djelo Eugena Alfirevića. Istaknuli su njegove vrline, među kojima su se posebno izdvajali snažan intelekt, duboko muzičko obrazovanje, rijetka umjetnička nadarenost i neizmjerna posvećenost kulturnim i muzičkim društvima Kotora. Poseban akcenat stavljen je na njegov neprocjenjivi doprinos radu Crkvenog pjevačkog zbora „Sveti Tripun,“ čiji je umjetnički razvoj Eugen značajno unaprijedio svojim dirigentskim talentom i vizijom. Njegov rad na očuvanju i unapređenju zborske muzike u Kotoru bio je ne samo profesionalan već i prožet iskrenom ljubavlju prema zajednici i tradiciji.
Govori gospodina Dinstla i Homena ostavili su snažan utisak na prisutne, dirnuvši srca pjevača i prisjećajući ih na veličinu čovjeka čiji je život prerano ugašen. U znak dubokog poštovanja prema njegovom liku i djelu, sjednica je zaključena odavanjem počasti Eugenu Alfireviću, uz osjećaj tuge zbog nenadoknadivog gubitka, ali i ponosa što su imali priliku sarađivati s tako izuzetnim čovjekom
U ponedjeljak, 20. aprila, sa početkom u 8 časova, u veličanstvenoj Katedrali Svetog Tripuna održana je misa zadušnica, koja je okupila mnogobrojne sugrađane, prijatelje i poštovaoce, svjedočeći o dubokom gubitku koji je njegova smrt ostavila za sobom. Prije početka Božje službe, kvintet u sastavu V. Komareka, A. R. Homena, H. Albanssea, Đ. Usmianija i S. Simonutija izveo je „Asimu smrti“ iz Peer Gynta Edvarda Griega, pružajući dirljiv muzički uvod u ceremoniju. Zvuci ove emotivne kompozicije ispunili su katedralu, prenoseći tugu i poštovanje prema prerano ugašenom talentu.
Tokom same mise, Crkveni pjevački zbor „Sveti Tripun“ izveo je niz odabranih kompozicija koje su dodatno naglasile veličinu ovog trenutka: Requiem od Gollera, Dies Irae od Grieshachera, takođe Izbavi me i Pokoj vječni od A. R. Homena. Svaka nota i svaka riječ bile su posvećene Eugenu, izražavajući ne samo žalost zbog njegovog odlaska već i zahvalnost za sve što je učinio za muzičku i kulturnu baštinu. Zadušnice je predvodio kanonik don Š. Perušina, čiji je nadahnuti govor o Eugenu dotakao sve prisutne. Istakao je njegovu izuzetnu ljubav prema muzici, posvećenost zajednici i duboki uticaj koji je imao na živote svih koji su ga poznavali. Cijela ceremonija bila je prožeta dubokim emocijama. Vidno dirnuti, svi učesnici, od muzičara do članova zbora, osjećali su bol zbog gubitka i odlaska jednog od najznačajnijih muzičara svog vremena.
Ne smijemo dozvoliti da se kultura i istorija Hrvata Boke Kotorske izgube u zaboravu, jer upravo ona čini srž našeg identiteta i duhovnog nasljeđa. U tom svjetlu, Eugen Alfirević zauzima posebno mjesto – jedan od onih izuzetnih talenata koji su, uprkos kratkom životu, ostavili neizbrisiv trag. Njegov zenit dostignut je već u 27. godini, a njegova muzička ostavština zaslužuje trajno sjećanje i poštovanje. Danas, dok hodamo ulicama Kotora, grada koji diše istorijom i umjetnošću, nameće se pitanje – kako očuvati ime ovog dragulja muzičke prošlosti? Jedna od inicijativa mogla bi biti da se muzička škola „Vida Matjan“ u Kotoru ili neka druga značajna institucija nazove po Eugenu Alfireviću, čime bi se njegovo ime trajno utkalo u svakodnevni život grada. Takođe, trebalo bi razmotriti osnivanje državne nagrade ili stipendije koja bi nosila njegovo ime i bila dodjeljivana mladim talentima – muzičarima, kompozitorima i dirigentima – kako bi ih motivisala da slijede Eugenov primjer i ostvare svoj puni potencijal. Time bismo ne samo očuvali uspomenu na ovog velikana već i ulagali u budućnost muzičke umjetnosti.
Ova inicijativa može biti i poziv istoričarima, muzikolozima i etnolozima da pretraže Kotorske i Beogradske arhive u potrazi za njegovim nasljeđem. Njegovi rukopisi, kompozicije i dokumenti mogli bi se okupiti u jedinstvenu zbirku koja bi postala dio kulturnog blaga Boke Kotorske i šire. Možda upravo u tim arhivima leže neotkrivena djela koja čekaju da budu izvedena i slušana, kao još jedan dokaz o geniju Eugena Alfirevića. Ovo je prilika da se zajedničkim snagama odužimo ovom izuzetnom umjetniku i obezbijedimo da njegovo ime ostane sinonim za talenat, posvećenost i ljubav prema muzici. Neka njegovo nasljeđe postane simbol svega što kultura i umjetnost mogu značiti za jedan narod.
Piše: Božidar Proročić, književnik i publicst